ศูนย์ข้อมูลแหล่งท่องเที่ยวในพื้นที่ตำบลโคกไทย

โบราณสถานสระมรกต อ.ศรีมโหสถ จ.ปราจีนบุรี

ที่อยู่: หมู่ที่ 1 ตำบลโคกไทย อำเภอศรีมโหสถ ปราจีนบุรี 25190

โบราณสถานสระมรกต อ.ศรีมโหสถ จ.ปราจีนบุรี

     "โบราณสถานสระมรกต" ตั้งอยู่ในเขตอำเภอศรีมโหสถ จังหวัดปราจีนบุรี ประกอบด้วยรอยพระพุทธบาทคู่ ซึ่งสลักลงไปในพื้นศิลาแลงธรรมชาติลักษณะเหมือนจริง เป็นรอยพระพุทธบาทเก่าแก่ที่สุดในเมืองไทย อายุราวพุทธศตวรรษที่ 11-13 และกลุ่มอาคารพุทธศาสนามหายาน มีแผนผังแบบเดียวกับอโรคยศาลาในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 สร้างทับของเดิมราวพุทธศตวรรษที่ 17-18

     ความเป็นมา และความสำคัญของโบราณสถานสระมรกต

     "โบราณสถานสระมรกต - รอยพระพุทธบาทคู่" เป็นที่รู้จักในหมู่ชาวบ้านมาเป็นเวลานานแล้ว กำนัน ผู้ใหญ่บ้านในสมัยก่อนได้นำชื่อโบราณสถานดังกล่าวแจ้งไปยังราชบัณฑิตยสภา เพื่อประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสำคัญของชาติ ในปี พ.ศ. 2478 เดิมน่าจะมีสภาพสมบูรณ์กว่าที่เป็นอยู่ แต่เนื่องจากความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ เป็นเหตุให้มีการเคลื่อนย้ายชิ้นส่วนศิลาแลงไป ทุบย่อยเพื่อสร้างอุโบสถของวัดต่าง ๆ ในพื้นที่แถบนี้ เช่น วัดสระข่อย วัดต้นโพธิ์ วัดม่วงขาว วัดโคกปีบ

     ต่อมาเมื่อมีการขุดแต่งโบราณสถานแห่งนี้ ทำให้เห็นร่องรอยต่าง ๆ จากรูปแบบแผนผังของอาคารต่าง ๆ เข้าข่ายลักษณะของ อโรคยศาลา หรือสุขศาลาในสมัยโบราณ กล่าวคือมีสระน้ำใหญ่อยู่ทางทิศตะวันออก ก่อนเข้าสู่กลุ่มอาคารจะมีสระน้ำเล็กอยู่ ขวามือมีโคปุระหรือซุ้มประตูอยู่ทางทิศตะวันออกชักปีกกาออกสองข้างเป็นกำแพงแก้ว ภายในทางซ้ายมือเป็นที่เก็บตำราหรือคัมภีร์ ภายในส่วนกลางจะเป็นปรางค์ประธาน ซึ่งมักจะเป็นที่ประดิษฐานพระโพธิสัตว์ไภสัชคุรุไวฑูรยประภา ผู้รักษาโรค

โบราณสถานสระมรกต อ.ศรีมโหสถ จ.ปราจีนบุรี

     เมืองโบราณสระมรกตมีอะไรน่าสนใจบ้าง

     นอกจากโบราณสถานสระมรกตแล้ว เมืองโบราณสระมรกตยังมีความน่าสนใจอีกมากมายเช่นอาคารศรีมโหสถ เริ่มจากบริเวณลานจอดรถ เดินมาเรื่อย ๆ ท่านจะได้พบกับ แบบจำลองเมืองโบราณ ที่อยู่บริเวณด้านหน้าอาคารศรีมโหสถ

     ภายในอาคารศรีมโหสถนั้น เป็นเหมือนพิพิธภัณฑ์ย่อ ๆ จัดแสดงเรื่องราวความเป็นมาของเมืองโบราณในบริเวณนี้ เช่น โบราณสถานสระมรกต หรือโบราณสถานศรีมโหสถ เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีการจัดแสดงวัตถุโบราณที่ขุดค้นได้ อีกหลายชิ้นเลยทีเดียว

สถานที่ประดิษฐาน "รอยพระพุทธบาทคู่"

ซึ่งเชื่อกันว่าเป็นรอยพระพุทธบาทที่เก่าแก่ที่สุดในประเทศไทย 

 

     เมื่อนักท่องเที่ยวเดินมาถึงทางด้านหลังของอาคารศรีมโหสถ จะเห็นป้าย “สระมรกต” ชัดเจน สระมรกตเป็นบึงน้ำสมัยโบราณขนาดใหญ่ อยู่ท่ามกลางธรรมชาติของต้นไม้ใบหญ้า ผิวน้ำของสระมรกตถูกปกคลุมไปด้วยหมู่มวลดอกบัวจำนวนมากมาย ซึ่งหากมาถึงตอนช่วงเช้าแสงแดดอ่อน ๆ ที่ดอกบัวกำลังบานอวดโฉมท้าทายแสงอาทิตย์ยามเช้าแล้วละก็ คงจะต้องตกตะลึงในความงดงามของสระมรกตแห่งนี้อย่างแน่นอน

     รอยพระพุทธบาทเป็นปูชนียวัตถุสถานที่สำคัญ แทนองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ที่พุทธศาสนิกชนสักการะบูชา มาตั้งแต่สมัยพุทธกาลจวบจนปัจจุบัน ตามคติความเชื่อเรื่องเจติยสถาน แบ่งรอยพระพุทธบาทออกได้เป็น 3 ประเภท คือ

     1.รอยพระพุทธบาทที่เป็นบริโภคเจดีย์ เชื่อกันว่าเป็นรอยพระพุทธบาทที่พระพุทธเจ้าเสด็จมาประทับไว้ให้เป็นที่สักการะบูชา ตามความเชื่อสมัยหลังในลังกาทวีป ระบุว่ามีอยู่ 5 แห่ง คือที่เขาสุวรรณมาลิก เขาสุวรรณบรรณพต เขาสุมนะกูฏ เมืองโยนกบุรี และริมฝั่งแม่น้ำนัมทานที

     2.รอยพระพุทธบาทที่เป็นบริโภคเจดีย์สมมติ เป็นรอยพระพุทธที่จำลองขึ้นจากรอยพระพุทธบาทที่เป็นบริโภคเจดีย์

     3.รอยพระพุทธบาทที่เป็นอุทเทสิกะเจดีย์  เป็นรอยพระพุทธบาทที่สร้างขึ้นแทนองค์พระพุทธเจ้า

ภายในและภายนอก "อาคารศรีมโหสถ" อาคารซึ่งจัดแสดงนิทรรศการ
เกี่ยวกับประวัติความเป็นมาของโบราณสถานสระมรกต และเมืองโบราณศรีมโหสถ

  การเดินทางสู่โบราณสถานสระมรกต : จากถนนพหลโยธิน ทางหลวงหมายเลข 1 เข้าสู่ทางหลวงหมายเลข 305 (เส้นรังสิต-องครักษ์-นครนายก) เลี้ยวขวาเข้าเส้นทางหลวงหมายเลข 33 (ไปทางอำเภอปากพลี) เลี้ยวขวาเข้าทางหลวงหมายเลข 319 (ปราจีนบุรี -ศรีมโหสถ) ผ่านโรงเรียนวัดสระข่อย ไปจนถึงสี่แยกให้เลี้ยวซ้ายจะถึงโบราณสถานสระมรกต

     หมายเหตุ : ทีมงานท่องเที่ยวดอทคอมเก็บข้อมูล “โบราณสถานสระมรกต-รอยพระพุทธบาท ” เมื่อเดือน ธ.ค. 2554 ข้อมูลบางอย่างอาจมีการเปลี่ยนแปลงไปได้ในปัจจุบัน